Bán văn ngày tết

Chuyện bán văn là chuyện của muôn năm ngày thường, không có gì là đặc biệt trầm trọng, chỉ những người trong trắng ngơ ngác bỡ ngỡ nhập môn mới coi đấy là vấn đề, còn hầu hết những tay viết đã thành danh và thành thạo thì coi là sự phải lẽ đương nhiên. Bán được nhiều văn cũng chưa hẳn chuyên nghiệp, bán được ít văn cũng chưa hẳn nghiệp dư, nghề văn khác nghề khác ở chỗ, thâm niên lời lỗ thành bại được tính theo tương giao hoạ phúc chia sẻ giữa vất vả người viết và chân thành người đọc. Thế nhưng giống như nhiều nghề có mua có bán, văn chương hiển nhiên cũng có thời vụ. Ngoài một số thời của người cho, ví như công ty chẵn mười năm, thành phố chẵn ngàn tuổi, thì có thời của trời cho, đấy là vụ tết. Theo thông lệ lâu năm của báo chí Việt (một đầu mua chính danh chính đáng và kha khá chính xác vào loại nhất của văn chương) thường nhân dịp Nguyên đán tân niên là lúc báo chí tấp nập in ra những nô nức giai phẩm. Nó hao hao văn hoá ẩm thực truyền thống, giống hệt các mâm cỗ Xuân. Có nấu có xào có hầm, có rau ngăn ngắt xanh có thịt doi dói đỏ. Vì thế ngoài long lanh mỹ nhân cao đạo anh hung tráng lệ hiệp khách, luôn có dăm bảy trang dành cho đám văn vẻ. Nếu giá cả không lạm phát thì miễn cưỡng kể cũng là được.

Ngày tết, người viết văn bán được giá vào loại kỷ lục, tương truyền là “ca” của đại giang hồ thi sĩ Nguyễn Bính. “Xuân năm 1941, ông Tế Xuyên Hoàng Hữu Tiếp đặt Nguyễn Bính làm thơ cho báo mình. Mặc cả mãi là một đồng một câu. Bính thấy Tế Xuyên cò kè hà tiện, mới nghĩ cách chơi lại một vố. Bính làm bài thơ dài 40 câu, đến sát ngày in mới đưa ra. Trong bài thơ có dòng “Làm thơ đem bán cho thiên hạ, thiên hạ đem thơ đọ với tiền”. Tế Xuyên đề nghị sửa câu đó. Bính đồng ý nhưng đòi giá gấp đôi. Bí quá chủ bút đành nhận lời, Bính sửa “Xót xa một buổi soi gương cũ. Thấy lệch bao nhiêu mặt chữ điền”. Chủ báo trả bài thơ là 80 đồng”. (Thơ và giai thoại Nguyễn Bính – NXB Lao động 1999 – trang 34, 35). Ông Nguyễn Bính nổi tiếng là người tiêu ngông, nên đạo đức thương mại ở ông hơi bị vô tư quá, chứ ai lại nỡ cư xử với đối tác mình như thế.

Thế nhưng trong lịch sử bán văn Việt, trường hợp của ông Lê Ngô Cát (1827 – 1876) còn “khủng” hơn nhiều. Ông Cát tự là Bá Hanh người Chương Đức (Hà Tây). Ông đỗ cử nhâm làm án sát Cao Bằng rồi được đầu tư sáng tác chiều sâu, triệu về Kinh dự vào việc hiệu đính “Đại Nam quốc sử diễn ca”. Vua Tự Đức vốn trọng nam khinh nữ, đọc bản thảo của ông có câu “Vú dài ba thước dắt lưng. Cưỡi voi đánh trống trong rừng kéo ra. Cũng toan gánh vác sơn hà. Cho Ngô biết mặt đàn bà nước Nam” thì vừa phục vừa chê nhưng vẫn ban thưởng một tấm lụa quý và hai đồng vàng. Ông Cát nổi máu nghệ sỹ có tự trào cảm than “Vua khen thằng Cát có tài. Ban cho cái khố với hai đồng tiền”. Lời đồn đến tai vua, ông bị biếm chức giáng thành thường dân. Hỡi ôi, buôn vụng bán ngu như thế nên văn nhân có nghèo thì đâu phải ở số hay mệnh giời.

Lao động nhà văn vốn dĩ khổ hơn đi cày, điều này cả thiên hạ mang máng đều biết. Cày xong rồi rụt dè đem sản phẩm đi bán, lúc lĩnh tiền không hiểu sao vẫn thấy như là bắt được nghẹn ngào xúc động đến vô cùng. Chẳng kể gì tay mơ mà ngay cả đám già đời hàng nghìn lần lĩnh nhuận bút, lần nào lần nấy tâm trạng vẫn trọn vẹn xốn xang như đến chỗ hẹn của tình yêu đầu. Cây bên đường sao mà xanh thế, người đi cùng chiều sao mà đẹp thế. Khép nép ký nhận, le lé bụng bỗng bồi hồi náo nức. Đi xuống cầu thang hai tay khép chặt dọc đùi, chỉ sợ khẽ giang ra là bay bổng như chim. Hồi hộp đến ngã tư có văng vắng gió, rón rén mở phong bì thầm thì đếm. Bình tĩnh lên xe phấn khởi, mồm miệng tự dưng há ra tủm tỉm cười rất khó ngậm lại. Lâng lâng lẫn lộn đi vào đường ngược chiều, hai viên cảnh sát đã đứng xuống vỉa hè sẵn sàng giơ tay vẫy, chắc nhận thấy vẻ hạnh phúc lớn lao chỉ có ở những thằng dở hơi thì nhân hậu buông cho qua. Ngày hôm ấy quả là song hỷ lâm môn.

Ngày xuân, văn sĩ bán được văn trông giống hệt cô dâu sắp cưới. Má đỏ đảm đang mắt sáng hạnh phúc mũi thăng hoa nở. Chỉ hiềm nỗi gần đây giá cả rượu rau thịt cá phi mã tăng 21%, nên trước khi đặt dấu chấm hết bài gửi tới toà soạn bỗng hoang mang tự thở dài, tiếng thở não nuột nghe gần giống như tiếng nấc.

Tạp văn Nguyễn Việt Hà

->Read More...