Thương nữ

Ở nhiều buổi đấu giá các tác phẩm nghệ thuật với mục đích từ thiện được truyền hình trực tiếp, người ta hay gặp những thiếu phụ đôi khi có thể là thiếu nữ beo béo một tý, ăn mặc tương đối khó tả, thưởng trả giá rất cao cho một bức tranh.

Lúc ban tổ chức xướng tên kèm chức danh, hầu hết khán giả đều không thấy bất ngờ lắm bởi thiếu phụ hoặc thiếu nữ đấy chắc chắn phải là một nữ doanh nghiệp. Thời xa xưa chưa có nền kinh tế thị trường mang vẻ trí thức, thì những doanh nhân nữ thạo buôn thạo bán này, thỉnh thoảng bị người đời suồng sã gọi là "thương nữ". Thương nữ hoàn toàn không phải là một phụ nữ đáng thương mà đại loại là những đàn bà do đặc thù công việc có lẫn lộn cả dối trá lừa gạt vào đảm đang tần tảo.

Bọn họ thường hoạt bát đi đông đi tây, một vốn bốn lời hành nghề thương mại. Tuy nhiên, thuở còn chế độ phong kiến thủ bại chỉ biết trọng chữ chứ chưa biết trọng tiền thì thương nhân nói chung bị đánh giá thấp, xếp dưới cùng theo thứ tự chữ Sĩ, Nông, Công, Thương. Nam thương nhân lẫy lừng cỡ Lã Bất Vi biết buôn bán cả vua mà còn chẳng là cái đinh gì, huống nữa đấy lại là thương nữ.

Có lẽ với thành kiến như vậy, một giáo sư giỏi tiếng Hàn không bao giờ đi hát karaoke ôm đã nhỡ dịch hai câu kết ở bài tứ tuyệt khét tiếng "Bạc Tần Hoài " của nhà thơ lớn người Tầu Đỗ Mục (803 - 852): "Thương nữ bất tri vong quốc hận. Cách giang do xướng Hậu Đình Hoa" nhầm lẫn thành "Gái buôn không biết hờn mất nước. Bên sông vui hát khúc dâm ca". Thực ra, Hậu Đình Hoa (bông hoa ở sau đình) là tên một điệp khúc nịnh đầm không xếc-xi, vừa sáo vừa sến lâm ly giống hệt như nhiều ca khúc của các nhạc sĩ trẻ đương đại bây giờ. Chỉ có điều đặc biệt, người sáng tác ra nó là một vị vua có tên Trần Thúc Bảo, ông này nghiện hát đến mức vong quốc. Thường thì người ta hoặc uống rượu hoặc mê đàn bà rồi lú lẫn mất nước, chứ yêu ca nhạc như Trần Hậu Chủ thì chắc lịch sử chỉ có một.

Không phải ngẫu nhiên mà ở nền ca khúc hôm nay người ta hay tặng cho nhạc sĩ và ca sĩ một giải thưởng mang âm hưởng tuẫn tiết, giải "Cống Hiến". Còn "thương nữ" theo đúng mặt chữ nghĩa đen là một cô gái trẻ tóc vẫn còn xanh, thành ngữ đau đớn đa đoan "thương hải tang điền" (biển xanh hóa nương dâu) là ví dụ. Vì thế có bậc túc nho đã thoát dịch "thương nữ" là "con hát" (Thơ Đường - NXB Văn Học, trang 263), nôm na là cave. Cách dịch này vừa hay vừa chính xác bởi thi hào họ Đỗ vốn là một tay chơi sành điệu, ông có hơn mười năm lăn lóc trong các quán rượu đông kỹ nữ ở Dương Châu. Thơ tự thuật của ông chân thành giễu cợt tự thú "Thập niên nhất giác Dương Châu mộng. Doanh đắc thanh lâu bạc hạnh danh". Nói cho cùng, chữ nghĩa gốc gác thì là vậy, nhưng dân gian vẫn hồn nhiên, họ chỉ thích hiểu "thương nữ" là chữ viết tắt của "nữ thương gia".

• 

Hồi ở ta còn bao cấp, nền kinh tế có rất ít tư hữu, thương nữ bị xếch mé gọi là "con phe". Nhiều học giả biết rộng uyên bác giải thích, đó là do xuất xứ từ chữ "affair" ở tiếng Tây. "Con phe" điền hình đương nhiên phải là đàn bà, tuổi khoảng hăm nhăm đến bốn nhăm, ăn mặc lành lặn nhưng lam lũ. Và do suốt ngày vất vả bêu nắng, da họ ngăm ngăm đen còn tóc hơi hoe hoe vàng. Bọn họ mỏi mệt thường đứng trước các cửa hàng mậu dịch quốc doanh có bán lương thực thực phẩm hoặc rạp chiếu phim hay rạp hát, mua đi bán lại tem phiếu tích kê mong chênh lệch kiếm chút lời còm cõi. Thân phận của họ nhang nhác như lời bài thơ "thương vợ" của Tú Xương, "quanh năm buôn bán ở mom sông" rồi "lặn lội thân cò" cốt để chỉ "nuôi đủ năm con với một chồng". Tuy vẻ bên ngoài gân guốc đanh đá nhưng sâu thẳm bên trong "con phe" ướt đẫm nhân hậu vị tha.

Họ thường xuyên nhịn bữa sáng, tối sẩm về nhếu nháo nhai cơm nguội, dành dụm tiết kiệm tiền lo lắng cho sự nghiệp của chồng, ăn học của con. Tới thời nước ta mở cửa đổi mới, rất nhiều đàn ông may mắn trở thành những tri thức ngay thẳng tử tế, phần lớn nhờ vào có mẹ là tần tảo "con phe". Chao ôi, lịch sử đau thương của nhân loại nhiều bi tráng này, có không ít trang được rực rỡ là nhờ từ cặm cụi nước mắt của những hiền mẫu vốn xuất thân thương nữ.

Xã hội đương đại của ta càng ngày càng văn minh tươi đẹp, người dân được minh bạch khuyến khích làm giầu, việc thương nữ đông đảo xuất hiện là chuyện hiển nhiên. Trên sàn chứng khoán, sàn giao dịch vàng nườm nượp toàn những là nhà đầu tư nữ. Và cứ ra đường là nhan nhản bị gặp các giám đốc gái. Thương nữ bây giờ nếu đang manh nha làm ăn chưa thành công thì đi ma-tít, còn nếu đã trôi chẩy đắc thời thì họ ngồi le-xợt. Tóc họ vẫn hoe hoe vàng nhưng không phải do bêu nắng, và ngoài chuyện đảm đang nuôi con thì đôi lúc một vài thương nữ có vị tha nuôi bồ.

Họ dư dật ăn sáng ăn trưa ăn chiều, tối sẩm nhếu nháo đi dưỡng sinh luyện thiền cho thon bụng mỡ. Giống như cô gái ở thơ Đỗ Mục, họ vô cùng yêu ca hát. Có điều lạ là khi chọn bài, họ thường thích những bài tan tình hoặc vỡ tình bằng lảng buồn của các nhạc sĩ trong họ tên có chữ "Bảo".

Có phải thế chăng mà nhiều nam thi sĩ lạc quan cho rằng, tâm hồn của những thương nữ đương đại, so với ngày xưa thì sâu hơn hẳn.

Nguyễn Việt Hà

->Read More...